Сад соли фурӯду парвозҳо: Таърихи рушди ҳавонавардии тоҷик

Кам касоне медонанд, ки Тоҷикистон яке аз даҳ кишвари аввали ҷаҳонест, ки ҳавонавардӣ дар он шакл гирифтааст. Дар ин ҷо ҳавопаймоҳо хеле қабл аз он, ки роҳҳои оҳан ва автомобилгард дар ҳаёти рӯзмарра ба таври густурда мавриди истифода қарор гиранд, зоҳир шуданд. Мохи сентябри соли 2024 Тоҷикистон 100-умин солгарди таъсиси ҳавонавардии мулкиро ҷашн гирифт. Чӣ гуна ҳавонавардӣ дар Тоҷикистон ба вуҷуд омаду тавсеа ёфт ва чӣ рӯйдодҳои калидӣ асоси мунҳасир ба фардро ташкил дод, метавон аз матолиби мо омӯхт.

Таърихи ҳавонавардии мулкӣ дар Тоҷикистон бо зуҳури ҳавопаймоҳои Юнкерс Ф-13 дар Душанбе ду сол қабл аз пайдо шудани мошинҳо ва панҷ сол қабл аз қатораҳо оғоз шуд. 3 сентябри соли 1924 хадамаи мутташакил аз Рашидбек Ахриев ва Петр Комаров аввалин парвозро дар масири Бухоро - Душанбе анҷом доданд. Омодагӣ ба ин парвоз қариб як сол идома ёфт ва ахиран соли 1923 мутахассисон аз Маскав вориди Тошканд шуданд ва шуруъ ба созмондиҳии ҳаракати ҳавоӣ дар Осиёи Миёна карданд. Бо вуҷуди мушкилот, монанди камбуди мутахассисон, набудани роҳҳо ва шароити сахти маҳалӣ, дар ибтидои соли 1924 хатти Душанбе-Бухоро ба истифода дода шуд.

Аввалин парвоз хадамоти ҳавоии муназами байнишаҳриро ифтитоҳ карда, то поёни соли 1924 тақрибан 43 парвоз бо 118 мусофир анҷом шуд. Он замон маҷмӯи ҳавоӣ дар маркази Душанбе, дар наздикии бевоситаи Хонаи матбуот вокеъ буд. Соли 1929 фурудгоҳ ба макони феълии худ мунтақил ва дар манотиқи мухталиф сохтмони фурудгоҳҳои дигар, ки ба таври қобили таваҷҷуҳ ба тавсеаи ҳавонавардии мулкии кишвар кумак мекард, оғоз гардид.

Соли 1945 Раёсати Новагони ҳавоии мулкии Тоҷикистон ҳавопаймоҳои ҷадиди он замон Ю-52 ва Ли-2-ро дарёфт кард, ки имкони анҷоми аввалин парвоз дар масири Сталинобод - Москваро фароҳам овард. Солҳои 1950 - 1960 ҳавонавардӣ ба яке аз бахшҳои калидии иқтисоди миллии Тоҷикистон табдил шуд.

Соли 1959 халабон  Б.М.Воробёв бо ҳавопаймои АН-6 рӯи яхи кули Сарез фурӯд омад ва як сол баъд аввалин парвози Ил-18 дар масири Сталинобод - Москва анҷом шуд. Дар ин давра инфрасохторҳои ҳавонавардӣ ба таври фаъол дар ҳоли тавсеа буд: соли 1959 корхонаи ҳавопаймоии Ленинобод ва як сол баъд — фурӯдгоҳи Кӯлоб ифтитоҳ гардиданд. Соли 1960 терминали фурӯдгоҳи ҷадид бо хатти парвоз мавриди баҳрабардорӣ қарор дода шуд.

Солҳои 80-ум Раёсати ҳавонавардии мулкии Тоҷикистон дар истифода аз ҳавопаймоҳои Як-40 ва Ан-28 дар сохтори Аэрофлот макони аввалинро касб кард. Фурӯдгоҳҳо ҳамчунин бо ҳавопаймоҳои ҷадид таъмин карда мешуданд.

Аз замони ба даст овардани истиқлолият дар соли 1991, Тоҷикистон бо чолишҳои навсозии зерсохтори ҳавонавардии худ мувоҷеҳ шуд, вале новобаста аз мушкилоти иқтисодӣ парвозҳои ҳавоиро тавсеа ва нигоҳ дошт.

Имрӯз ҳавонавардӣ дар Тоҷикистон як соҳаи дар ҳоли тавсеа ва омода барои чолишҳои оянда аст. Ширкати ҳавопаймоии миллии «Сомон Эйр» парвозҳои мунтазамро ба кишварҳои ИДМ, Осиё ва Аврупо анҷом медиҳад. Дар кишвар фурудгоҳҳои замонавӣ сохта шудаанд, ки метавонанд парвозҳои байналмилалиро қабул кунанд ва ҳар рӯз ба ҳазорон мусофирон хизмат расонанд.

Аммо, монанди ҳар кишвари дигар, ҳавонавардии Тоҷикистон бо қолабҳои муайян ва тасаввуроти нодуруст, ба вижа дар байни хориҷиён мувоҷеҳ аст. Яке аз афсонаҳои маъмул ин андешаи ҷавобгӯ набудани фурудгоҳҳои Тоҷикистон ба меъёрҳои байналмилалӣ аст, ки кайҳо боз воқеият надорад. Дар ҳоли ҳозир Тоҷикистон дорои сатҳи баланди хидматрасонӣ ва инфрасохтори замонавӣ мебошад.