Алюминий, тилло, нафт: дар Тоҷикистон кадом корхонаҳо ҳастанд?

Акидаи гуногуне ҳаст, гуё Тоҷикистон корхонаҳои худро надорад. Аммо ин як стереотипи нодуруст аст! 

Тибқи омори расмӣ, дар тӯли даврони истиқлолият ҳиссаи шуғли аҳолӣ дар саноат аз 21 то 51% афзуда, дар саросари кишвар садҳо корхонаҳои нави хурду бузурги соҳаҳои нассоҷӣ, хӯрокворӣ, маъдан ва дигар соҳаҳо кушода шуданд. 

Halva.tj дар бораи баъзе корхонаҳои бузурги Тоҷикистон сӯҳбат хоҳад кард. 

ТАЛКО (шаҳри Турсунзода) 

Ширкати алюминийи тоҷик "корти ташриф"-и соҳаи саноат мебошад. Завод аз соли 1975 кор мекунад ва истеҳсоли алюминий ҳам пас аз пошхӯрии СССР ва ҳам дар давраи ҷанги шаҳрвандии солҳои 90 қатъ нашудааст. 

Ин тасодуфӣ нест: қариб тамоми маҳсулоти корхона (98%) ба хориҷ содир карда мешаванд ва ТАЛКО ба буҷаи кишвар 75% тамоми даромади асъории Тоҷикистонро ворид мекунад. Азбаски корхона дар иқтисодиёти кишвар мавқеи намоёнро ишғол мекунад, тамоми саҳмияҳои Ширкати Алюминийи Тоҷик ба давлат тааллуқ доранд. 

Дар соли 2019, он 100 ҳазор тонна алюминий истеҳсол кард ва ин ҳатто нисфи иқтидори корхона нест. Завод метавонад соле 5 маротиба бештар тавлид кунад: тақрибан 500 ҳазор тонна алюминий, ки ба тақрибан 50 бурҷи Эйфел баробар аст.

"Зарафшон" (вилояти Суғд)

"Зарафшон" бузургтарин корхонаи истихроҷи тилло дар Тоҷикистон аст. Он соли 1994 дар заминаи корхонаи маъдани тиллои Тоҷикистон таъсис ёфтааст. 

Миқдори тиллои истеҳсолшуда сол аз сол меафзояд: масалан, дар соли 2018 Зарафшон беш аз 4000 кг (ё тақрибан 150 ҳазор унс) тилло тавлид кард, гарчанде ки 15 соли пеш камтар аз ду тонна истихроҷ шуда буд. 

Имрӯз саҳмияҳои назоратии Зарафшон дар дасти ширкати чинии Zijin Mining мебошанд. Чин 70% ва Тоҷикистон 30% саҳмия доранд. Ҳиссаи зиёди Чин аз ҳисоби хароҷоти он ҷуброн карда мешавад: ҷониби Чин аллакай ба ин ширкат беш аз 300 миллион доллар сармоягузорӣ кардааст.

Дар Тоҷикистон як ширкати комилан истихроҷи тилло - Тиллои Тоҷик низ мавҷуд аст, ки солона беш аз 1 тонна тилло тавлид мекунад. 

Ширкатҳои нафт 

Баъзеҳо бовар намекунанд, аммо Тоҷикистон захираи нафт дорад. Тиллои сиёҳ дар Тоҷикистон ҳанӯз дар солҳои шӯравӣ истихроҷ мешуд ва имрӯз, бино ба маълумоти расмӣ, дар Тоҷикистон 24 кони нафт мавҷуд аст. 

Аммо дар маҷмӯъ, истихроҷи нафт нисбат ба давраи шӯравӣ тақрибан 20 маротиба коҳиш ёфтааст, аз ин рӯ, имрӯз Тоҷикистон маҷбур аст, ки маҳсулоти нафтиро аз Русия, Қазоқистон ва Туркманистон ворид кунад. 

Аммо ахиран истихроҷи нафт дубора афзоиш ёфт ва дар нимаи аввали соли 2020 дар Тоҷикистон беш аз 12 ҳазор тонна нафт тавлид шуд. Ширкатҳои бузурги нафтии кишвар "Нафту Газ", "Салоса", "Ситос", "Азизи", "Петролеум Суғд", "Сомон Ойл" ва "Бохтар Оперейшн" мебошанд. 

Ғайр аз он, дар Данғара (вилояти Хатлон) нахустин корхонаи коркарди нафт дар кишвар ба кор шурӯъ мекунад, ки ба шарофати он Тоҷикистон метавонад солона то 1 миллион тонна нафтро коркард кунад.