Сайёфи Мизроб: Журналистика беморист

Дар шинохти Сайёфи Мизроб

Ӯро аксари рӯзноманигорон чун журналисти ҷасур ва ошкорбаён муаррифӣ менамоянд ва дӯстон «намоди ҷасорат ва пайкаре шамшерқалам» меҳисобанд, ки ҳуввияти миллии воло дорад. Қалами равони ӯ бидуни чаҳорчӯбаву дорандаи мавқеи хос маъруфаш кардаасту мӯътабар. Аз зумраи андак журналистоне аст, ки шуҷоатманд масъалаҳои доғи рӯзро менигорад ва диловарона ин ё он соҳибмансабро ба риштаи танқид мекашад. Бо он ки мегӯяд, тасодуф ба журналистика омадааст, аммо арзиши журналистикаро дарк намудаасту ҳамдилии журналистонро родмардона арҷгузор аст.

Зиндагиномаи журналисти варзида ва чеҳраи ошнои матбуоти даврони истиқлоли тоҷик Сайёфи Мизроб, ки аз пайкараҳои барҷастаи ВАО-и истиқлол маҳсуб меёбад, рӯшану ошкор аст ва худи ӯ низ мепиндорад, ки зиндагиномаи журналист ҳеҷ вақт пӯшида буда наметавонад. Бахшида ба 55-умин мавлуди ӯ halva.tj дур аз зиндагонии шахсӣ, аммо перомуни фаъолияти эҷодӣ ва журналистикаи муосир гуфтумони ошкоро дошт, ки ҳар хонандаро ба фикр мебарад.

Дар муҳити худшиносӣ

- Ҳимояи манфиатҳои миллӣ дар матолиби Шумо барҷаста намудор мегардад. Ин ҷасорат ва миллатпарварӣ аз куҷо сарчашма гирифта?

- Фикр накунам, ман он қадар ҷасур бошам, ки дигарон мепиндоранд, аммо ҳар тоҷик дар ботини худ ҷасорат дорад. Он пиндоре, ки ҳар тоҷик бо худ дораду чанде бо зӯриву ҷанг, бо ғайбату бӯҳтону шикоят ва бечоранолӣ нишон медиҳанд, ман кӯшиш мекунам рози дил, ё ҷасорати гуфтаи Шуморо, бо қалам бозгӯ кунам. Ман умуман наменолам, умуман ғайбати сароҳатан бадномкунанда намекунам ва ақидаам он аст, ки дар ботини як ҷавонмарди мусалмон ғайбату шикояту бечоранолӣ набояд ҷой дошта бошад. Аммо он шахсе, ки дарди ботини худро ошкоро мегӯяд, ғайбатчӣ нест, фарди комил аст.

Ман ҳам дар тӯли 55-соли умрам кӯшидам, аз паси фарду раису вазиру кабире сухани бардурӯғи бадномкунанда нагуфта бошам.

Аслан, ман дар кӯчаҳои шаҳри Кӯлоб бузург шудаам, дар кӯчаҳое, ки тарсуро намеписандад ва фарди ҷасуру бадилу гурдаро мепарварад. Ин суханонро ба хотири маҳалгароӣ намегӯям, чунин напиндоред. Фарзи мисол, ҳатто агар падарони мо медиданд, ки мо кӯдакон пархош дорем, пушт намегирифтанд, зеро медонистанд, пуштигирӣ мардбаччаро заъиф мекунад, баръакс миёни ҳам шарт мебастанд, ки «писари ман писари туро ба пушт мехобонад!». Яъне, мо дар ҳамон муҳите, ки дар паси ту ғайри Худо касе нест, ҳатто падар пуштгирит намекунад, тарбият ёфтаву ба камол расидаем.

Имрӯз «СССР» низ дар ҳамин гуна муҳит аст, ки дар пасаш ғайри Худо касе нест...

Аз пайи ду “СССР”

- Агар сари ҳафтаномаи «СССР» биандешем, «ҳарчанд, ки номаш русист, ҳадафаш миллист», иқтибосест дар мавриди он. Аммо аслан, ном русист ё тоҷикӣ ва ё русии тоҷикишуда?

- Аслан, вожаи “СССР” «аббревиатура» аст. Шумо, ки ҷавонед, агар дар давлати СССР таваллуд мешудед, медидед, то чӣ ҳад кишвари ҷавонмарду ҷасуру боғурур ва адолатпарвар буд, ки ҷилави зулму ситамро дар дунё кашид.

«СССР»-и мо мухтасари аббревиатураи (мухаффафи) «сулҳ, самимият, садоқат ва раҳоӣ» аст, аммо ба он СССР ҳам такя мекунем, ки инро хонанда хоҳ тоҷикӣ қабул кунад, хоҳ русӣ, фарқе надорад. Зимнан, чаро мо ба СССР-е такя накунем, ки мамлакати ба маънои том комил ва мазлумпарвару сағирапарвар буду бою камбағал надошт ва идеалӣ буд?! Имрӯз мо ҳар кадри хубе дорем, тарбияёфтаи СССР аст: аз Сарвари давлат сар карда, то охирин олиму адибу полису табиб. Ҳамин Тоҷикистоне, ки имрӯз мо дорем, низ мутаваллиди ҳамон СССР аст. Рӯ тофтан аз СССР рӯ тофтан аз таъриху пайдоиши давлати имрӯзаи мост, ки бархӯрди комилан хатову хатарзост.

Фикр мекунам, Худо ҳам чунин як давлатро мехост, ки бошад, аммо чун СССР аз Худо рӯ гардонида буд, яъне коммунистии атеистӣ буд, сабаби нобудиву барҳампошиаш гашт.

- Чун ҳафтаномаи «СССР»-ро зуд сари сӯҳбат кашидем, мегуфтед омили пайдоиши рӯзнома чӣ буд?

- Бубинед, қабл аз он ки шахс ба тиҷорат бипардозад, аввал бозорро меомӯзад, қабл аз он ки расона бисозад, аввал ба бозори иттиллотӣ менигарад, ки чӣ хало вуҷуд дорад. Мо ҳам 13 сол қабл бозори матбуотро омӯхтем ва дидем рӯзномае намерасад, ки мардумӣ бошад. Аз ин рӯ, газетаи мардумии «СССР»-ро ташкил намудем.

Мо - журналистон гумон мекунем, ки аз дигарон бартарият дорем, мо менависем, дигарон мехонанд, тамом! Не, бар хилофи ин ақида мо газетаи мардумии «СССР»-ро таъсис додем, ки бештар аз ҳайати эҷодии идора, хонандаи он менависад. Имрӯз ба ҳар як шумораи ҳафтанома нигаред, ҳадди аққал 150-200 хонанда бо ҳар роҳу восита - тавассути зангҳои телефонӣ, меҳмонӣ, паёмакҳо, почтаи барқӣ, почтаи таоруфӣ - номаҳо ва дигар воситаҳо менависанду ҳаммуаллифӣ мекунанд. Ҳатто баъзан мешавад, ки ҳайати эҷодӣ матлаби хуб доранд, аммо бар таълифи хонанда арҷ мегузорему дар аввал матлаби навиштаи ӯро ба нашр мерасонем, ки мардумӣ будани нашрия эҳсос шавад.

Забон ва гуфтори “СССР”

- Дуруст гуфтед, ки имрӯз мардумӣ будани ҳафтавори «СССР» бемуҳобо барҷаста эҳсос мешавад. Аммо чун «почтаи барқӣ» ном бурдед, ёд бар забони «СССР» меравад: дар кул, бар забони ҳафтанома чи гуфтанӣ доред ва омили зиёд истифода бурдани калимоти русӣ бидуни аломати нохунак дар чист?

- Вобаста ба забони «СССР» баъзе нафарон баҳс карданиянд. Аммо дар дунё забоне нест, ки холӣ аз калимоти иқтибосӣ бошад. Ин гуна забон вуҷуд надорад! Забон чизи шахшуда нест ва буда ҳам наметавонад, забон догма нест, он ҳатман ғизо мегирад, сабзиш меёбад, инкишоф мекунад дар паҳлӯи дигар забонҳо.

Имрӯз 60-дарсади вожаҳои роиҷи забони тоҷикӣ калимоти арабиянд. Магар забони мо арабист? Не! Дар «СССР» мо ҳамон калимаҳоеро истифода мебарем, ки дар забони омма истифода мешаванд. Дилхоҳ одам вожаҳои «поворот», «остановка», «тормоз» ё «просто»-ро истифода мекунад ва ин маънои онро надорад, ки онҳо моли мо нестанд. Агар чунин гӯем, пас нисфи калимоти забони моро бояд бипартоем, чун дар аввал вожаҳои арабиву юнонӣ ҳам ҳамин гуна, мисли вожаҳои русӣ буданд. Вожаҳои хориҷии тоҷикишуда бояд бе нохунак корбаст шаванд. Вагарна русиву англисиро нохунак забт мекард!

Аммо ҳангоме калима дар дохили аломати нохунак гирифта мешавад, маънои духӯрагӣ пайдо менамояд. Мутаассифам, ки имрӯз чанд касе болои забон кумитаву балову батарҳо ташкил кардаву бар мо корбасти ину он вожаро дар сарфу наҳви тоҷикӣ меомӯзонанд...

Аслан, дар назди ман мишкаи компютер ва клавиатура корбаст аст, фарзи мисол, агар онро мушча гӯем, кӣ мефаҳмад? Ҳаст интернет, сайт, Фейсбук, инҳоро чи гӯем? Шумо бигӯед, дар рӯ ба рӯи мо чист?

- Телевизион.

- Бале, телевизион аст, телевизор аст ва инро мо ҳеҷ гоҳ оинаи нилгун гуфта наметавонем ва оинаи нилгун маънии телевизиорро дода ҳам наметавонад. Дар болои он «кондитсионер» аст ва онро ҳамин гуна ном мебарем. Дар назди шумо чист? Телефон! Онро чи гӯем?

- Устод, интернету сайт, телевизиону телефон калимаҳои умумиҷаҳониянд, лек зарур медонед, ки дар ҳоле мо вожаи гардиш дорем, «поворот» ё оддиву осонро «просто» истифода кунем?

- Дар кӯчаи пойтахт бештар чиро мешунавед: гардиш ё «поворот», чароғак ё «светофор», «пешеход», «знак», «зайнит» ва садҳо калимаву ибораи дигар, ки шояд худи Шумо низ истифода баред.

- Вале он чиро, ки омма истифода мебаранд, моли забон карда наметавонем...

- Чаро? Вақте мо ин ҳамаро истифода намудем, чаро аз мо набошаду аз забон бегона донем? Ва бидонед, ки забонро забондон на, ягон профессору академик на (бинед, забоншиносон унвонҳои худро тарҷумаи тоҷикӣ накардаанд), халқи оддӣ меофарад ва набояд мо – журналистону аҳли қалам аз аввомуннос дурӣ гузинем. Бадбахтии мо-аҳли қалам дар он аст, фикр дорем, ки мо забонсозем, на халқ.

- Бо ин ҳама, устод, намепиндоред, ки забони адабии мо коста мегардад?

-Забони гуфтори мо бояд мавқеъи худро дошта бошад. Имрӯз баъзеҳо бар онанд, ки забони гуфтори мо чунину чунон аст ва мо бояд ба лаҳҷаи Эрон тақлид намоем. Вале огоҳ нестанд, ки забон ё худ лаҳҷаи эронӣ 90-дарсад арабист. Ҳатто гӯйиш, корбасти вожаҳо, фикр ва фарҳангашон арабист. Ман доиман мегӯям, хиёнате, ки забони Эрони имрӯз дар ҳаққи забони тоҷикии форсии дарӣ кардааст, на Қутайба ибни Муслим кардааст, на Асад ибни Абдулло. Ва имрӯз эрониёне, ки дар Аврупо рафтаанду кӯшиш доранд ин забонро корбасти расмии адабӣ ва умумифорсӣ диҳанд, бояд бидонанд, ки он забони аслии тоҷикии форсии дарӣ нест! Забони мо танҳо дар Тоҷикистон ва Афғонистон ҳифз шудааст.

Имрӯз бояд забони адабии гуфтор мавқеи худро дошта бошаду забони навиштори илму адабиёт низ, сар аз Одамушшуаро Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Саъдиву Ҳофизу Ҷомиву Бедил то устод Айниву Деҳотӣ ва дигарон.

Журналистон мегӯянд, журналистика оинаи ҷамъият аст. Он чиро ки ҳаст, нишон диҳад -каму кост ва ё ҳусну ҷамолу қубҳу костро. Чӣ тавр метавонем, оинаро ба самте бигардонем, то хуб ё бади ину онро бинем ва чӣ оинаем, агар забони халқро инкор намоем? Чаро мо бояд забони навиштори хешро сари 9 млн. нафар дикта кунем, ки чун мо гап зан? Диктатура дар ҳама маворид бар зиён аст ва агар мо журналистикаи диктаторем, пас оина нестем ва баръакс.

Хати маш абадӣ нест

- Агар аз ин ду ангораи мухталиф бурунтар равем, мегуфтед, омили тарки Радиои «Озодӣ» чӣ буд?

- Чун бо хати машши раҳбарияти ҳамонрӯзаи Радиои «Озодӣ» мувофиқ набудам, ҷавонмардона истеъфои худро навиштаву баромадам. Ин меъёрҳои хулқу атвори ҳар фард аст ва ман бо нафаре, ки писандам нест, кор карда наметавонам. Он замон эрониеро оварда бар раъси бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» гузоштанд, ки ман қабул накардам ва бидуни сиёҳкуниву дурӯғу бӯҳтону ғайбату тӯҳмат ошкоро тарки «Озодӣ» намудам.

Аммо имрӯз бо он чӣ мегӯянду меоваранд, ки хати машши Радиои «Озодӣ» дигар асту хати машши ВАО-и мо дигар, бояд гуфт, раҳбари имрӯзаи Радиои «Озодӣ» Салими Аюбзод дар ҷои худ омадааст ва устоди касби худ аст. Радиои «Озодӣ» абадӣ нест, бовар дорам, рӯзе мерасад, ӯ ҳам ба журналистикаи мо бармегардад ва тақвиятдиҳандаи журналистикаи тоҷик мегардад.

- Иваз шудани самти фаъолияти як эҷодкор чӣ буда метавонад?

- Ҳар чӣ буда метавонад, аммо агар ман дар назар бошам, иваз нашудаам ва ҳамон, ки будам, боқӣ мондам.

Чапира - рақобат

 - Чапира (Летучка) – баррасии матолиби ҳафта имрӯз танҳо дар редаксияи “СССР” боқӣ мондааст. Аҳамияти он дар чист ва чаро онро нигоҳ доштед?

- Ман усулан намедонам, ки дар дигар редаксияҳо летучка нест...

- Дақиқан нест!

Агар маҷлиси редаксионӣ набошад, редаксия бисёр чизҳоро аз даст медиҳад, махсусан рақобат байни ҳайати эҷодиро.

Мо ҳар ҳафта баъди чопи рӯзнома ҷамъ мешавем ва аз берун як намоянда ё ба истилоҳи дигар экспертро, ки аксар вақт устод Умари Шерхон ва ё гаҳ-гоҳе Саъдии Маҳдист, дар масоили диниву мазҳабӣ - Ҳоҷӣ Мирзо ё Ҳоҷӣ Исмоилро даъват намуда, матолиби ҳафтаро баррасӣ, хубӣ ва камиву костиро бозгӯ ва беҳтарин матлаби ҳафтаро эълон мекунем. Ҳар шумора бачаҳо кӯшиш мекунанд, дар ин ҷаласа қаҳрамон шаванд, яъне матлабашон беҳтарин пазируфта гардад. Рақобат ва боз ҳам рақобати дохилӣ пешбари кори мост.

- Матолиби сардабир аз озмун берун аст, вале бештар маводҳои кӣ ғолиби ҳафта эълон мешавад?

- Баъзан беҳтарин матлаби ҳафта аз байни хонандагон эълон мешавад, аммо аксаран Ҷамила Ҳусейнова беҳтарин матлабҳои ҳафтаро менависад ва аз камтарин журналистоне ҳаст, ки пои худаш ӯро нон медиҳад. Ҷамила, воқеан сертакопӯтарин журналисти, фикр мекунам, на танҳо редаксияи мо, балки ВАО-и тоҷик аст.

Табақаҳои мухталифи Душанбешаҳр кӯшиш мекунанд, ки дастаҷамъона арзишҳои меъмории шаҳри азизи худро ҳифз намоянд